Satranç Oyunun Oynanma Şekli ve Kuralları

Taşlar ve Hareketleri
Satrançta taşların hareketleri birbirine benzemez her taşın kendine özgü bir hareketi vardır. Eğer bir taş hareket edebildiği bir istikamette karşı tarafın taşına rastlarsa o taşı alma hakkı vardır ( bu olaya taşı yemek denir ). Eğer taşı almak oyuncunu işine gelmezse istediği başka bir taşı oynaya bilir. Her alınan taş oyundan çıkarılır ve o kareye taşı oyundan çıkartan oyuncunun taşı konur.

Kale: Kale yatay ve düşey eksenini de her haneye hareket ettirilebilir. Kalenin yolu üzerinde kendi taşlarından biri varsa o taş kalenin yolunu keser ve üzerinden atlayamaz, en fazla yolunu kesen taşın bir önündeki haneye kadar ilerletile bilir. Eğer yolu üzerinde karşı tarafın taşı varsa onu alabilir ve kale o taşın yerine konur.Yani iki durumda da kale yoluna devam edemez.
Değeri: Bir fil veya bir at ile iki piyona eşittir.

At: Satrançta ata sıçrama hareketi verilmiştir. Bu da şöyle olur. At civarındaki hanelerden hiç birine değmeden atlayarak kendi hanesi renginde olmayan hanelere sıçrar orada bulunan karışı tarafın taşlarını tehdit eder. Atın hareketi kolayca bir ve iki ileri veya iki yana bir ileri hareketi ile özetlene bilir, ileri yerine geri de olabilir. Bu harekete "L" hareketi denir.
Değeri: Fil ile aynı değerdedir, üç piyon değerine de eşittir, fakat oyunun şekline göre değeri değişebilir.

Fil: Fil yan çapraz bütün istikametlere gidebilir. Her takımın iki fili vardır. Bunlardan biri beyaz, diğeri kahverengi hanelerde hareket eder. Fil hareketi esnasında herhangi bir taşa rastlarsa durum kalede olduğu gibidir. Kendi taşından öteye geçemez, yanında kalır. Düşman taşını ise alıp yerine geçebilir ama daha öteye geçemez.
Değeri: At ile aynı değerdedir, üç piyon değerine de eşittir, fakat oyunun şekline göre değeri değişebilir.

Vezir: Fil ve kalenin oynadığı rolü vezir tek başına yapar. Kale gibi düz fil gibi çapraz gider. Yani çapraz ,yatay ve düşey eksenlerde hareket edebilir. Her hangi bir taşa rastlarsa durumu fil ve kare gibidir.
Değeri: Bir kale ile bir filin değerleri toplamından daha değerlidir. İki kalenin değerine eşittir.

Şah: Oyunun en önemli taşı şahtır. Oyunun amacı karşı tarafın şahını almak olduğu için en iyi korunması gereken taş şahtır. Şah çevresindeki tüm hanelere hareket edebilir. Fakat bir seferde en fazla bir hane hareket ettirile bilir. Çevresindeki hanelerde rakip taş varsa o taşı alır ve yerine geçer, kendi taşı varsa o haneye hareket edemez.
Değeri: Oyunun en önemli taşıdır bu taş yenildiği taktirde oyun biter.

Piyon: Piyonlar daima öne doğru ve sadece bir hane ilerleye bilirler, geri gidemezler. Eğer piyon dizilişte yerleştirildiği haneden ilk defa hareket ettiriliyorsa isteğe bağlı olarak iki hane de ilerletilebilir. Diziliş yerinden oynatılan bir piyon bir daha iki hane oynatılamaz. Bir piyon tam karşısında yer alan bir piyonu asla oyundan çıkartamaz. Fakat sağ veya sol ön çaprazında bir piyon varsa onu oyundan çıkarta bilir ve yerine geçer. Eğer bir piyon karşı tarafın ilk hanesine ulaşa bilirse piyonun rütbesi değişir. Oyuncu piyonu fil, at veya vezir ilan edebilir.
Değeri: Piyon oyundaki en değersiz taştır ve değeri bir piyona eşittir.

Oynama Şekli

Satranç oyunu iki kişi tarafından oynanır.Taşlar aşağıda gösterilen sıra ile karşılıklı olarak dizilir. İki ayrı renkte olması gerekli olan taşların özelliklerine göre dizilmek zorunluluğu vardır. Daha önce açıkladığımız gibi kendisine özgü hareketlerle başlayan oyun sıra ile oynanır. Yapılan hamleler ile karşı tarafın taşları eksiltilmeye çalışılır. Oyunda başarılı olabilmek için şah esir alınmalıdır.Şahın bu duruma düşmesi mat olarak adlandırılır. Şah yapan taraf oyunu kazanmış olur.

Bir oyuncu yaptığı hamle ile doğrudan doğruya karşı tarafın şahını tehtit edebilir. Böyle bir durumda karşı tarafa tehlike haber verilmelidir, haber vermek amacı ile "şah" denir. Tehdit edilen bir şah üç şekilde muhafaza edilebilir.
1- Şah kendini tehdit eden taşı alabilecek durumda olabilir. Bu durumda düşman taşı alınarak tehlikenin önüne geçilebilir.
2- Şah düşman taşları tarafından tehdit edilmeyen bir haneye çekilerek tehlike önlenebilir.
3- Şahın önüne kendi taşlarından biri çekilerek tehdit önlenebilir.
Eğer şah yukarıda söylenen üç yoldan hiçbiri ile korunamazsa, yani şah bütün yöntemlere rağmen karşı tarafın tehdidinden korunamazsa, şah teslim olur.

Bir şah şah denilmediği halde kendisine ait bütün taşların harp hattı dışına çıkması ya da kendi ordusunun mevcut taşlarından hiçbirinin hareket edememesi yüzünden bizzat kendisi hareket etmek mecburiyetinde kalırsa ve şahın hareket edebileceği bütün haneler düşman ordusunun taşları tarafından tehdit edilirse oynanan oyun bitmiş sayılır. Böyle durumlara pat denir ve oyun kimse tarafından kazanılmış sayılmaz.

Oyunun Kuralları

1- Oyuna hangi oyuncunun başlayacağı kura ile tesbit edilir. Oyuna başlayan oyuncu beyaz taşları alır. Diğer oyuna geçildiğinde oyuncular renkleri değişirler.
2- Tahtanın sağ köşesine beyaz hane gelmelidir.
3- Tahtanın yanlış koyulduğu fark edilirse oyun bozulur. Yanlış tahta ile kazanılan oyun geçersiz sayılır.
4- Eğer taşlar yanlış hanelere konulmuşsa ya da taşlar eksik olarak konmuşsa beş hamleden önce talep etmek şartı ile oyunu bozarak baştan başlamak mümkündür. Beş hamleden sonra bu hak kaybolur taşlar nasıl koyulmuşsa oyun sonuna kadar aynı vaziyette oynanır.
5- Bir oyuncu bir taşı oynamak üzere tutarsa hatta taşa hafif dokunursa o taşı oynamaya mecburdur.
6- Oynanan yada elden bırakılan taşı geri almak yasaktır.
7- Bir oyuncu oyun kurallarına göre alınması mümkün olmayan bir taşa dokunacak olursa karşı tarafın oyuncusu hamlesini henüz oynamamışsa taşa dokunan oyuncuya şahı oynamak gibi bir ceza verebilir. Bu ceza rok olmaz şah hiç bir yere oynayamayacak durumdaysa cezadan vazgeçilir.
8- Bir oyuncu taşı yanlış yere koymuşsa karşı taraf aynı taşın doğru olarak yerine konmasını veya yerinde kalmasını isteyebilir veya şahını oynatmasını isteyebilir.
9- Eğer oyuncunun biri bir taşı oynayarak karşı tarafa şah dememiş fakat oynanan taş şahı tehdit ediyorsa, aradan bir kaç hamle geçtikten sonra şahın tehdit altında olduğu görüldüğünde, şahı tehdit eden taşa kadar bütün hamleleri geri almak lazımdır. Hangi taşın geri alınacağı bulunamazsa oyun bozulur.
10- Oyunculardan biri oyun sonlarında diğer oyuncudan zayıf durumda ise rakibinden elli hamlede oyunu mat etmesini isteyebilir. Aksi halde pat olur.
11- Bir oyuncu peş peşe iki hamle birden oynarsa karşı taraf istediği hamleyi oynatır.


Bazı Özel Kurallar

Rok Yapma: Satrançta daima bir hamlede bir taş oynanır. Bu kaidenin tek bir istisnası vardır. Her oyuncuya her oyunda bir kereye mahsus olmak üzere bir kere iki taşı birden hareket ettirme müsaadesi verilmiştir. Bu iki taş şah ve kaledir. Rok yapmak için bu iki taşın yerinden hiç kımıldamamış olması gerekir ve aralarında herhangi bir taş bulunmamalıdır. Rok yapmak için kale şahın yanına getirilir. Şahta kelenin yerinden atlayarak kalenin yanına konur. Eğer şah kendine yakın kale ile rok yapmışsa kısa rok, uzak kale ile yapmışsa uzun rok denir. Karşı taraf şah demiş ise tehdit edilen taraf rok yapamaz. Rok yapmak istediğinde şahın geçeceği ve gideceği hanelerden biri düşman tehdidi altındaysa bu durum rok yapmaya mani değildir.

Vezir Çıkma Şartları
Bir piyonun vezir çıkabilmesi için şu şartlar gereklidir :
1) Şah piyonun önünde olmalı
2) O pozisyonun kazanılmış olması
Bu şartlar sağlanırsa piyon rahatlıkla vezire çıkabilir. Şah piyonun önüne geçemezse rakip kendi şahıyla bloke etme yoluna gider.

Kayım Veya Pat

Bir oyuncu karşı tarafın şahını her vakit mat edemez. Eğer iki tarafın birbirlerini yenmeye gücü kalmamışsa oyun kayım olur.
1- İki şah karşı karşıya kalmışsa oyun kayım olur.
2- Bir şah bir fil veya bir ata karşı bir şah durumunda oyun gene kayım olur.
3- İki taraf aynı hamlelerini oynar ise veya bir taraf öbür tarafa devamlı şah der ise oyun gene kayım olur. Üç hamlede oyun değiştirilmelidir.

Taşların Dizilişleri